Lista sprawdzająca Umberto Eco

Przeglądam to, co kiedyś tutaj zapisałem, odkrywając, że dawno temu robiłem mądre wypisy użyteczne z napotkanych dzieł. Tym sposobem znalazł się tutaj przewspaniały poradnik życia autorstwa Josifa Brodskiego, czy zasady podróżowania opracowane przez Tove Jansson. Oba teksty zresztą nic nie straciły z aktualności i ze smutkiem przyznaję, że zapomniałem o tych poradach (przez co same nieszczęścia, melancholie i rozczarowania).

Aż dziw, że nie zrobiłem wypisów z artykułu Umberto Eco z „The New York Review of Books”. Aż dziw, bo rodzący się autorytaryzm pasjonował mnie od dawna i to, co o jego przywiślańskiej wersji zapisywałem pięć czy piętnaście lat wstecz po latach okazało się niestety trafne. W tamtym czasie śledziłem w literaturze w jaki sposób umacnia się demokracja, aby dojść do stanu, którym wówczas szczyciła się Polska. Przez ostatnie lata – na żywo – obserwuję jak łatwo się z niego ześliznąć.

W 1995 r., a więc w czasach jeszcze pełnych niczym nieuzasadnionego optymizmu, włoski pesymista Eco pisze o prefaszyzmie (Ur-Fascism), czy też wiecznym faszyzmie (eternal fascism). Nie ma jeszcze Trumpa, Bolsonaro, ba, nie ma też Erdogana i Salviniego. Nasz kieszonkowy dyktator razem z bratem tuła się gdzieś po obrzeżach widzialnego świata. Eco tymczasem kasandrycznie przestrzega: wystarczy jedna z [poniższych] cech, aby wokół niej mógł skrzepnąć faszyzm. Ćwierć wieku później przyglądam się tej liście z coraz większym smutkiem i coraz mniejszą nadzieją.

1. Pierwszą cechą prefaszyzmu jest kult tradycji (…) Prawda została wypowiedziana raz i na zawsze, a my możemy jedynie interpretować jej niejasne przesłanie (…)
2. Tradycjonalizm oznacza odrzucenie modernizmu (…) Oznacza to odrzucenie Ducha 1789 roku (i oczywiście roku 1776), Oświecenia, Wieku Rozumu, które są traktowane jako początek współczesnego zdeprawowania. W tym sensie prefaszyzm może być określony jako irracjonalizm.
3. Irracjonalizm polega również na wywyższaniu „działania dla samego działania”. Działanie – piękne samo w sobie – musi być podejmowane przed jakąkolwiek refleksją, a nawet bez takowej. Myślenie [w ocenie zwolenników prefaszyzmu] kastruje. (…) Oficjalni intelektualiści faszyzmu angażowali się przede wszystkim w atakowanie kultury współczesnej i liberalnej inteligencji, oskarżanych o zdradę tradycyjnych wartości (…)
4. Żadna synkretyczna wiara [a taką jest faszyzm] nie zniesie analitycznej krytyki. Duch krytycyzmu wprowadza rozróżnienia, a rozróżnianie jest oznaką modernizmu. W kulturze współczesnej nauka opiera się na podważaniu prawd jako metodzie poszerzania wiedzy. Dla prefaszyzmu takie podważanie jest zdradą.
5. Poza tym, podważanie prawd oznacza zróżnicowanie. (…) Tymczasem pierwsze wezwanie dojrzałych i niedojrzałych ruchów faszystowskich jest apelem przeciwko zagrażającym [nam] obcym.
6. Prefaszyzm wyrasta ze społecznej i osobistej frustracji (…)
7. Ludziom, którzy czują się pozbawieni określonej społecznej tożsamości, prefaszyzm podsuwa – jako jedyny przywilej – powszechny przywilej urodzenia się w tym samym kraju (…)
8. Zwolennicy prefaszyzmu czują się upokorzeni przez ostentacyjne bogactwo i siłę ich wrogów (…) Rządy faszystowskie, z definicji niezdolne do obiektywnej oceny siły przeciwnika, są skazane na ciągłe porażki w konfliktach (…)
9. Dla prefaszyzmu nie istnieje walka o życie, a jedynie życie dla walki (…) Prowadzi to do kompleksu Armageddonu (wrogowie muszą zostać pokonani, dlatego musimy stoczyć ostateczną bitwę, po której nasz ruch obejmie kontrolę nad światem) (…)
10. Prefaszyzm przyzwala na elitaryzm ludowy: każdy obywatel należy do najlepszego narodu na świecie, każdy członek partii znajduje się pośród najlepszych obywateli (…)
11. Z tej perspektywy każdy jest wychowywany, żeby być bohaterem. (…) W prefaszyzmie heroizm jest normą. Kult bohaterstwa łączy się z kultem śmierci (…)
12. Ponieważ zarówno ciągła wojna, jak i bohaterstwo są w rzeczywistości zbyt uciążliwe, prefaszyzm swoją wolę panowania przejawia w kwestiach seksualności (…)
13. Prefaszyzm opiera się na selektywnych populizmie (…) Jednostki jako jednostki w prefaszyzmie mogą być pozbawione praw, to Lud stanowi (…) monolityczną jedność wyrażającą Wspólną Wolę (…)
14. Prefaszym posługuje się Nowomową.