księgarnia 23/22

Yōko Ogawa, Podziemie pamięci, tłum. Anna Karpiuk, Tajfuny 2022:

1.

Znikanie, z którym czytelnik/czka zaznajamia się już na pierwszych stronach powieści, wtedy jeszcze, gdy zupełnie przypomina opowiadanie, budzi wiele wątpliwości od strony praktycznej. Próbuję patrzeć na „Podziemie pamięci” jak na science-fiction, dystopię dziejącą się na anonimowej Wyspie, lecz rodzące się pytanie o mechanikę znikania, niepokoi. Jeśli przyjąć, że za znikaniem stoi władza i jej tajne służby, w jaki sposób poddaje mu się przyroda? O ile palenie książek jest czynnością, na którą mamy wpływ, o tyle opuszczenie wyspy przez ptaki sugeruje udział kogoś innego, stojącego ponad władzą, wszechmocnego?

Może lepiej odejść od fizyczności znikania, od traktowania tekstu jako powieści sci-fi, wyłuskać z niej metaforę?

2.

Pierwszy trop jest wojenny. Przed lutym „Podziemie pamięci” czytałbym zupełnie inaczej. Nie zwracał uwagi na dziecięce rękawiczki wystające zza plandeki wojskowej ciężarówki albo na nerwowo spakowane walizki mieszczące całe życie. Ale jeśli widziało się dworce w lutym i marcu, rozpacz tam mieszkającą, to książka Ogawy przepracowuje tamte obrazy, przywołuje je przekształcone i sfabularyzowane. Znikanie jako istota każdej wojny i każdej ucieczki.

3.

A potem – tego dnia z samego rana wchodzimy na Tarnicę – odkrywam coś jeszcze. Doznaję oświecenia na górze i wydaje mi się, że zrozumiałem „Podziemie pamięci”, metaforę umysłu, który przestaje rozpoznawać rzeczy, stopniowo, ale nieubłaganie zmierza do niepamięci, zapomina słów, obrazów, nazw, a w końcu przestaje rozpoznawać własne ciało. Znikanie z książki oznacza zanikanie siebie, swojej własnej tożsamości, możliwości opowiedzenia siebie światu. Myślę o E., o fragmentach, które jej pozostały, o usilnych próbach ratowania świata, który systematycznie znika.

„Podziemie pamięci” okazuje się opowiadać o mojej babci.

4.

Któregoś dnia streszczam Dziecku o co chodzi, w książce, którą czytam. Jak znikają rzeczy i co po kolei. Dziecko jest zafascynowane, uważa, że to wspaniała bajka.