O Czyśćcu

Śmierć, religia, barok, arystokracja:

Inwazja mistycyzmu, później dewocji, z ich dolorystyczną wizją ostatecznego końca, wyrugowanie ludowej religii śmierci, uznanej za zabobon i na równi z czarami i magią objętej represjami; a z drugiej strony – organizacja śmierci wysoko urodzonych i oddziaływanie tego modelu na niżej urodzonych, radykalniejsze niż kiedykolwiek wcześniej uznanie świata nadprzyrodzonego za gwaranta porządku i hierarchii społecznej, nacisk na przepaść dzielącą krąg wybranych od tłumu odrzuconych, przy jednoczesnym pozostawieniu (w świecie katolickim) otwartych drzwi do odkupienia przez umocnienie wiary w czyściec; wszystko to stanowi sieć powiązanych ze sobą cech epoki i odzwierciedla w sposób bezpośredni i głęboki jej klimat społeczny, a szerzej – wizję świata właściwą społeczeństwu, którego jedną z ekspresji był barokowy obraz śmierci, tak samo jak jego polityczną ekspresją był absolutyzm.

(Michel Vovelle, Historia ludzi w zwierciadle śmierci)